سبزوار نیوز/ چهارشنبه سوری و به عبارتی سور پایان سال برای مردم دیار کهن سبزوار بهانه ای است برای انس و الفت و استقبال از بهار
به گزارش سبزوار نیوز،سور آخر که همزمان با
شب آخرین چهارشنبه سال است از قدیم الایام در این شهرستان با اجرای آئین های خاصی همراه
بوده و مردم این دیار تلاش داشته اند لحظاتی شاد و به یاد ماندنی از این شب برای خود
و اطرافیانشان به جا گذارند.
آیین های این شب در سبزوار شهری که به گفته
برخی پژوهشگران قدمتی چند هزار ساله دارد گرچه در مجموع مشابه با دیگر نقاط کشور است
اما آیین های خاص این شهرستان هم در گوشه وکنار آن اجرا می شده که برخی همچنان پابر
جامانده اند.
کوزه شکستن ، از روی آتش پریدن ،گوی آتش انداختن
،شال اندازی ،مراسم علفه ، پخت غذاهای مخصوص ، ملاقه زنی و طلب عیدی کردن و غیره از
رسم و رسومات چهارشنبه سوری در سبزوار است .
در آستانه شب آخرین چهارشنبه سال به سراغ تشریح
این رسم زیبا رفتیم تا با آداب و رسوم قدیمی
این شب خاطره انگیز بیشتر آشنا شده و تاریخچه و پیشینه آن را برای نوجوانان و جوانان
بیان کنیم و به آنان یادآور شویم چهارشنبه سوری نه شب های پر مخاطره و حوادث دردناکی
است که امروز در این شب شاهد آن هستند.
در حقیت آیین های عید نوروز به هزاره سوم پیش
از میلاد باز می گردد و در ایران باستان شبی نزدیک به شب تحویل سال را جشن می گرفتند
و از آن به عنوان سور آخر یاد می کردند ؛در تقویم ایرانی هر روز از ماه دارای نام خاصی
بوده که پس از ورود اسلام روز های ماه به چهار هفته تقسیم شد و این شب مصادف با شب
چهارشنبه آخر سال شد و از این پس سور آخر سال به ˈچهارشنبه
سوری ˈ تغییر نام داد.
شب چهار شنبه سوری مراسم مختلفی در نقاط مختلف
شهرستان سبزوار اجرا می شده از جمله بعضی معتقد بودند در این شب و روز روح درگذشتگان
آزاد است و به سراغ خانه های دنیوی خود می آیند ،به همین دلیل غذایی به نام ˈعَلَفهˈ می پختند
و همراه با کاسه آبی پشت بام خانه ها قرار می دادند تا روح مردگان از آن استفاده کند
برخی نان را به صورت ˈقٍٍِِلفیˈ پخته و
به روغن زرد آغشته و از سمت بالا به پائین روستا بین مردم پخش می‌کردند و مردم فاتحه
ای برای شادی ارواح می‌خواندند بعضی دیگر نان روغن زردی را بالای پشت بام می‌انداختند
که روح مرده تغذیه کند چرا که معتقد بودند درگذشتگان روزی می‌خورند.
در بیشتر مناطق سبزوار در این شب نوعی ˈآش مخصوصˈ تهیه می
شود که به آش ˈ جوش بره ˈ معروف
است در این آش به جای رشته از خمیری که به قطعات کوچکتر تقسیم شده استفاده می کنند
و برای پختن آن ابتدا ترکیبی از سبزی های خاص محلی را باهم جوشانده و عصاره آن را داخل
قطعه خمیر های کوچک می گذارند سپس آن را با هم می جوشانند و پس از پخته شدن آش را با
ماست ترکیب کرده و می خورند و برای سفره عید نوروز هم نگه می دارند.این رسم هنوز هم در سبزوار در آستانه نوروز اجرا می شود
و جوانان و نوجوانان این شهرستان بیگانه با آن نیستند.
از جمله دیگر مراسمی که در این شب اجرا می شد
ˈشال اندازیˈ است که
عده ای مدعی هستند هنوز این مراسم در روستایشان اجرا می شود در مراسم شال اندازی فردی
آشنا یا غریبه بر بام خانه رفته و شال خود را از دریچه ˈهورنوˈ( نورگیر
خانه ، دریچه ی خانه هایی که سقف آن گنبدی شکل بوده) به کرسی خانه می انداخت اگر صاحبخانه
صاحب شال را نمی‌شناخت آن قدر شال را می‌کشید که مرد شال را رها کند و اگر زورشان نمی‌رسید
برای او تنقلات مثل برگه‌ی زردآلو ، هلو و بعضی قندو پول و غیره می‌بستند.
حتی رسم بوده عروس هم به خانه پدر شوهر می‌رفته
و شال می‌انداخته و به طور مثال طلب قالی یا گوسفند می کرده و با قبول آن از جانب پدر
شوهر ،عروس شال خود را بالا می‌کشیدکه در شال اندازی مردها برای شناخته نشدن صورت خود
را با چادر و یا پارچه ای می‌پوشاندند .
چهارشنبه سوری مقدمه ای برای خانه تکانی نوروز
است و درگذشتگان ما ظرف ها و کوزه های سفالی
کهنه را که به دلیل رسوب گرفتن ایجاد بیماری و مسومیت می کرده در آستانه سال نو بالای
پشت بام برده و می شکستند و به این ترتیب سال کهنه را پشت سر می گذاشتند که این کار
تبدیل به رسمی شد که هنوز هم در روستاهایی همچون طبس ، برآباد و غیره انجام می شود.
گروهی هم در این زمان با جمع آوری علف های هرز
باغ ها ، بریدن شاخه های اضافه درختان و آراسته کردن آن و پاکیزه کردن طبیعت پیرامون
،چوب های جمع آوری شده را آتش می زدند و با اضافه کردن شادی به آن ، از روی آتش می
پریدند و می‌گفتند:ˈزردی من از تو، سرخی
تو از من ˈ
بنابراین درخت ها را برای درست کردن آتش نابود
نمی کردند چرا که درختان بنا برآموزه های دینی نزد آنها از احترام و قداست خاصی برخودار
بود و بر اساس آنچه در تاریخ بیهقی هم آمده گذشتگان ما معتقد بودند زرتشت پیامبر درخت
را بهشت آورده و کاشته است.
بعضی هم در این شب ˈگویی از
هیزمˈ پرتاب می‌کردند و
یا همان گوی را از روی بلندی به زمین روان می‌کردند و می گفتند ˈغم بارا
شادی بیا ، محنت بارا روزی بیاˈ که این
رسم هنوز در بخش هایی از ششتمد سبزوار اجرا می شود.
ˈملاقه زنیˈ هم در
گذشته در شهر و روستاهای سبزوار به عنوان یکی از رسوم این شب اجرا می شده به این ترتیب
که کوچکترها به صورت گروهی کاسه به دست گرفته و با کوبیدن ملاقه به پشت آنها درب خانه
همسایه ها می رفتند و از آنان طلب عیدی می کردند با باز شدن درب خانه ها بعضی به آنها
از آجیل و تنقلاتی که برای شب عید مهیا کرده بودند می دادند و برخی با ریختن کاسه ای
آب از بچه ها پذیرایی می کردند. البته گره خوردگی آیین های مختلف در کشورمان
به قدری شدید است که همچون پشت سر هم بودن روزها ، ماه ها و سال ها ، در پی هم و وابسته
به یکدیگر است.رسومی همچون ˈچاولی چغلˈ ، ˈعروس قناتˈ و ˈچشم آرو
ˈ به عنوان آیین هایی نام برد که بسیاری همزمان
با چهارشنبه سوری انجام می گرفت .مراسم چاولی چغل برای طلب باران قبل از عید برگزار می شد
و آیین عروس قنات هم با کم شدن نزولات آسمانی اجرا می شد که طی آن دختری را به عقد
قنات در آورده و معتقد بودند با اینکار آب قنات افزایش می یابد در این رسم هزینه های
عروس قنات را هم بر عهده مالکان قنات می گذاشتند.
این آیین ها متناسب با اقلیم گرم و خشک سبزوار
که جنبه کویری و دشتی آن ،بر کوهستانی بودن غلبه داشته شکل گرفت و در جای جای دشت مهرگان
( داورزن ) اجرا می شده که در کتاب ˈکلیدرˈاثر محمود
دولت آبادی به این دو آیین اشاره ای شده است.
در آیین چشم آرو کوزه را به شکل زنی طراحی کرده نذر
و نذورات خود را داخل آن می ریختند شب هنگام آن را در پشت بام از بالای سر رها کرده
و می شکستند و به این ترتیب نیازمندان دم صبح و زمان گرگ و میش شدن هوا صورت خود را
بسته و از آن پول ها بر می داشتند.
چشم
آرو آرایش چشم است و این امر به نوعی نشان از زن سالاری دارد که در ایران
قدیم وجود داشته و مهر ها و خاتم هایی که در کاووش های باستان شناسی شهر سوخته زابل
در قبور زنان به دست آمده و نشانه قدرت بوده نشادهنده این موضوع است.
اجرای آیین هایی همچون چشم آرو ، چاولی چغل
و چهارشنبه سوری را برای زایش و بهبود سال برگزار می شد و این آیین ها نشان از اتحاد، انس و الفت و دوستی مردم
بوده که آنها را به بهانه های مختلف گرد هم آورده و نوجوانان و جوانان هم در کنار آنها
سنت حسنه دیگر خواهی را فرا می گرفتند.
بیایید امسال چهارشنبه سوری را به گونه ای باز زنده سازی کنیم که از رفتارهای غلط و ناپسند
جوانان در این شب جلوگیری کرده و بایسته و شایسته فرهنگ غنی ایرانی اسلامی ما باشد.
این سایت در قبال این مطالب مسؤلیتی ندارد.
